نفقه در لغت به معنی هزینه و خرجی است و در اصطلاح حقوقی عبارت است از تامین نیازها و هزینه های زوجه،فرزند و اقارب. در این مقاله به نفقه زن و مواد قانون مربوط به آن می پردازیم.
طبق ماده 1107 قانون مدنی«نفقه عبارت است از همه ی نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن از قبیل مسکن، البسه، غذا، اثاث منزل و هزینه های درمانی و بهداشتی و خادم در صورت عادت یا احتیاج به واسطه نقصان یا مرض»
طق قانون نفقه زوجه(زن) با زوج (مرد) است. زوج مکلف است نفقه زوجه را بپردازد و نفقه شامل نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زوجه است که این نیازها در ماده 1107 قانون مدنی آمده است البته موارد ذکر شده در ماده حصری نمی باشد و در دادگاه ممکن است موارد دیگری نیز لحاظ شود. فراهم کردن خادم برای زوجه در صورت عادت یا به واسطه بیماری از تکالیف زوج می باشد.
درقانون مدنی میزان مشخصی برای نفقه تعیین نشده و میزان نفقه با توجه به شأن زوجه توسط کارشناس تعیین می گردد و این میزان از لحاظ مکانی و زمانی متغییر است.
برای این که زوجه (زن) مستحق نفقه باشد 2 شرط نیاز است:
اول این که زن باید به نکاح دائم مرد در آمده باشد و شرط دوم این است که زن تمکین کند.
همانطور که بیان شد یکی از وظایف مرد این است که نفقه زن را پرداخت نماید اما این وظیفه در صورتی باید انجام شود که زن نیز تمکین نماید و طبق ماده 1108 قانون مدنی هرگاه زن بدون مانع مشروع از ادای وظایف زوجیت امتناع کند مستحق نفقه نخواهد بود.
تمکین در اصطلاح حقوقی بر دو قسم است: 1- تمکین عام 2- تمکین خاص
به طور خلاصه به معنی پذیرفتن ریاست مرد است یعنی تصمیم در مسائلی از قبیل محل سکونت، نحوه تربیت فرزندان، ولایت بر فرزندان و تعییین مسائل اخلاقی و مالی با مرد است. ( در شروط ضمن عقد می توان قید کرد که انتخاب محل سکونت با زن باشد).
یعنی زن مهیای تأمین نیازهای جنسی متعارف و معقول همسر خود بوده و بدون عذر موجه از این امر اجتناب نکند. زنی که تمکین نکند را ناشزه گویند و زن ناشزه استحقاق دریافت نفقه را ندارد.
طبق قانون مدنی در صورت تمکین زن، مرد تکلیف به پرداخت نفقه دارد اما در2 مورد زن می تواند تمکین نکند و مستحق دریافت نفقه باشد:
در نکاح دائم زوج مکلف به پرداخت نفقه زوجه است اما در نکاح موقت زوج چنین تکلیفی ندارد مگر این که شرط شده باشد که زوج نفقه پرداخت نماید.
به این نکته باید توجه گردد که اصل بر تمکین زوجه است و اگر زوج عدم تمکین زوجه را ثابت نماید دیگر ملزم به پرداخت نفقه نیست. یعنی وقتی زن و مرد در یک منزل زندگی می کنند به معنی تمکین زن است و این مرد است که باید ثابت کند که زن تمکین نمی کند تا دیگر ملزم به پرداخت نفقه نباشد.
زوجه می تواند نفقه گذشته را مطالبه نماید. نفقه معوقه زن به نفقه ای گفته می شود که زن شرایط دریافت نفقه را داشته اما مرد از پرداخت نفقه امتناع کرده باشد. به نفقه معوقه، نفقه ایام گذشته گفته می شود مثلا اگر زنی از سال 1399 نفقه دریافت نکرده باشد اما سال 1401 دادخواست نفقه به دادگاه تقدیم نماید، نفقه سال 1399 و 1400 نفقه گذشته و نفقه سال 1401 نفقه حال یا جاریه نامیده می شود. نکته مهم در نفقه معوقه زن این است که زن صرفا می تواند شکایت حقوقی کند و شکایت کیفری در نفقه معوقه امکان پذیر نیست.
طبق قانون مدنی زوجه مکلف به تامین نیازهای متناسب شأن زوجه (زن)است و این تکلیف مشروط به فقر زن نیست. یعنی حتی در صورتی که زن شاغل باشد و نیاز مالی نداشته باشد نیز مرد مکلف به پرداخت نفقه می باشد.
زوجه تا زمانی که با مرد در یک منزل زندگی می کند و از تمکین امتناع ننماید مستحق نفقه می باشد اما شرایطی ایجاب می شود که زن بعد از طلاق نیز استحقاق نفقه را داشته باشد:
1- طبق ماده 1109قانون مدنی در طلاق رجعیه نفقه بر عهده شوهر است مگر این که طلاق در حال نشوز واقع شود.
2- در صورت حمل از شوهر، زن تا زمان وضع حمل حق نفقه خواهد داشت.
نفقه زوجه (زن)طلب ممتاز است یعنی در صورت فوت یا ورشکستکی زوج (مرد) نفقه مقدم بر سایر بدهی های زوج است و در ابتدا باید نفقه زن پرداخت گردد. مثلا اگر زوج بدهکار باشد و نفقه زوجه را نیز پرداخت نکرده باشد و فوت کند ابتدا نفقه زوجه و سپس بدهی زوج پرداخت می گردد و در صورت باقی ماندن ترکه نوبت به وراث می رسد.
اگر زوج (مرد) از پرداخت نفقه امتناع نماید زوجه (زن) می تواند از دو طریق حقوقی و کیفری اقامه دعوی ترک انفاق کند یعنی زوج علاوه بر این که از طریق دادگاه حقوقی مکلف به پرداخت نفقه می شود با شکایت کیفری نیز ضمانت اجرای کیفری یعنی حبس برای زوج خواهد داشت. در صورت امتناع زوج از دادن نفقه و عدم امکان اجرای حکم محکمه و عدم الزام زوج به دادن نفقه، زوجه می تواند برای طلاق به محاکم دادگستری رجوع کند و دادگاه زوج را اجبار به طلاق می نماید.
کارت ملی و شناسنامه – عقدنامه و برای شکایت کیفری علاوه بر موارد ذکر شده دو شاهد نیز لازم است.
هزینه کارشناسی در دعوای نفقه که زوجه (زن) اقامه می کند با چه کسی است؟
هزینه کارشناسی باید توسط زوجه (زن) پرداخت شود. اگر زوج(مرد) محکوم شود این هزینه قابل دریافت از زوج است.
اگر شکایت کیفری رد شود زوجه می تواند در دادگاه حقوقی علیه زوج اقامه دعوی کند.
پس از اقامه دعوی نفقه علیه زوج و امتناع زوج از پرداخت نفقه، زوجه می تواند دادخواست طلاق مطرح کند.
هرگاه زوج به حساب زوجه مبلغی واریز کند حتی اگر زوجه از آن حساب استفاده نکند زوج می تواند ادعای پرداخت نفقه کند حتی اگر خودش از آن پول استفاده کند.
ترک منزل اصولا به معنای نشوز زن است و مستحق نفقه نمی باشد مگر این که عدم امنیت جانی در منزل شوهر را ثابت نماید.
مهریه ارتباطی به نفقه ندارد و حتی اگر زوج تمام مهریه را پرداخت نماید باز هم مکلف به پرداخت نفقه می باشد.
زوجه می تواند بعد از طلاق دادخواست نفقه معوقه تقدیم دادگاه کند.
زن ناشزه مستحق دریافت نفقه نمی باشد و اگر مرد بخواهد ازدواج مجدد کند نیاز به اجازه زن ندارد و حکم دادگاه کافی است.
مرد ابتدا باید نفقه زن را پرداخت کند.
اگر زن شکایت کیفری ترک انفاق نماید و مرد نفقه را پرداخت ننماید زن می تواند حکم جلب وی را بگیرد.
اگر مرد 6ماه متوالی نفقه زن را پرداخت نکند زن حق طلاق خواهد داشت.
اگر نشوز زن اثبات شود دیگر استحقاق دریافت نفقه را ندارد.
اگرمرد محکوم به پرداخت نفقه معوقه(گذشته) باشد باعدم پرداخت نفقه، زن می تواند اموال مرد را توقیف کند.
بله می تواند با توجه به تغییر شرایط دادخواست تعدیل اقساط نفقه را به طرفیت زوج مطرح نماید.
نفقه زوجه با توجه به وضعیت زندگی زوجه و عرف محل زندگی وی با نظر کارشناس تعیین می گردد.
